25 lutego b.r. w siedzibie Archiwum Miejskiego we Frankfurcie nad Odrą odbyło się zebranie członków Towarzystwa Historycznego, podczas którego to Joachim Schneider przedstawił efekty swoich badań nad historią koszar wojskowych w przedwojennych Słubicach.

Wprowadzenie

Temat wojskowości w przedwojennych Słubicach pojawiał się już dwukrotnie, w krótkim artykule: Wojskowość w Słubicach w latach 1890-1914 ale i w galerii: Lotnisko wojskowe i nie tylko. Militarne oblicze Słubic na starych fotografiach

Czas na kolejną dawkę informacji pochodzących od Joachima Schneidera, urodzonego przed wojną w domu przy ul. Wojska Polskiego 27 (u zbiegu z ul. Bohaterów Warszawy), pasjonata historii wojskowości i członka Towarzystwa Historycznego we Frankfurcie nad Odrą.

Na mapie z 1870 r. w miejscu, gdzie powstały później koszary wojskowe, rozpoznać można stajnie. Po wojnie prusko-francuskiej wskutek obowiązku płacenia kontrybucji wojennych kasa państwowa już nie świeciła pustkami. Już kilka lat później rozpoczęto budowę koszar wojskowych w lewobrzeżnej części Frankfurtu nad Odrą.

Na prawym brzegu, znanym od 1788 r. jako Dammvorstadt, również rozpoczęto wznoszenie koszar, ale były to inicjatywy prywatne za zgodą administracji wojskowej. W ten sposób powstały dwa duże place budowy: plac A na parceli Meissnera (obecnie teren Starostwa Powiatowego w Słubicach), a także plac B na parceli Weidnera (obecnie teren na południe od ul. Bohaterów Warszawy).

1 października 1882 r. na parceli Müllera przy Holhofstraße, obecnie ul. Kopernika, nieopodal dzisiejszego szpitala, uruchomiono stołówkę dla pułku dragonów. W marcu 1884 r. przedstawiciele fiskusa wojskowego oraz firmy budowlanej Zänkert&Stumpf podpisali umowę na budowę koszar A i B w przedwojennych Słubicach, co ziściło się też w latach 1884-1885.

18 sierpnia 1884 r. miała miejsce tradycyjna uroczystość zawieszenia wiechy i już 7 marca 1885 r. pułk dragonów mógł wprowadzić się do nowo powstałych koszar. Umowę najmu zawarto na 15 lat, a stosunki właścicielskie uległy zmianie dopiero w latach 20. XX w. Koszary A przeszły na własność wojskowego urzędu kwaterunkowego (Heeresunterkunftsamt) w 1929 r., a koszary B – najpierw na przełomie 1925 i 1926 r. na własność urzędu kwaterunkowego, a rok później na własność osoby prywatnej, niejakiego Schmerse z Berlina.

W 1888 r. przy Roßstraße, obecnie ul. Mickiewicza 11, powstało kasyno dla korpusu oficerskiego pułku dragonów. Koszary A i B były użytkowane przez 12 Pułk Dragonów tylko do 1890 r., kiedy to jednostka została przeniesiona do Gniezna. Później przyszedł czas na pododdziały 18 Pułku Artylerii Polowej w koszarach A przy ul. Piłsudskiego i 3 Pułk Ułanów im. Cara Aleksandra II (1 Brandenburski), który stacjonował w koszarach B aż do przenosin do Fürstenwalde w 1897 r.

Na początku 1899 r. do koszar A wprowadziły się I i II kompania 2 Batalionu Telegrafistów, a w latach 1912-1913 r. powstał kolejny kompleks budynków, gdzie swoje miejsce znalazła kompania broni maszynowej 8 Lejbgrenadierskiego Pułku im. Króla Fryderyka Wilhelma III (1 Brandenburskiego). Po wojnie była to siedziba WOP i Straży Granicznej, a obecnie część wznoszonego właśnie Osiedla Świerkowego.

Później były też inne pododdziały, a nawet policyjna szkoła zawodowa. Około 1905 r. wzniesiono halę musztry (niem. Exerziershalle, Exerhiershaus, Wirtschaftsgebäude), która funkcjonuje dziś jako Miejska Hala Sportowa przy ul. Piłsudskiego 17. W 1914 r. na potrzeby powstała istniejąca do dzisiaj stacja rozdzielcza przy ul. Konstytucji 3 Maja. Wcześniej w tym miejscu ulokowany był magazyn prochu.

Na podstawie ustawy o obronności z 23 marca 1921 r. sztab 1 Dywizji Kawalerii został ulokowany we Frankfurcie nad Odrą. Dowódca stacjonował w budynku przy Wilhelmsplatz 11, zaś sztab mieścił się w budynku późniejszej strażnicy WOP (wówczas Pulverweg, obecnie ul. Konstytucji 3 Maja).

Przy okazji powstało wiele budynków dla rodzin skoszarowanych i obsługi technicznej koszar. Około 1925 r. przy ul. Bohaterów Warszawy wzniesiono 7 domów mieszkalnych dla funkcjonariuszy policji porządkowej (niem. Schutzpolizei), a około 1928 r. wzniesiono kamienicę przy Neuer Markt 22/22a, obecnie Starostwo Powiatowe przy ul. Piłsudskiego 20.

Aby połączyć koszary A i B postanowiono zamknąć ul. Bohaterów Warszawy na odcinku za domem nr 4c (wówczas Trettiner Straße 11). W miejscu po przeniesionym bielniku wosku wzniesiono budynek garażowy na około 150 pojazdów.

20 października 1935 r. do rozbudowanych w ten sposób koszar wprowadziła się jednostka o nazwie: Panzerabwehrabteilung 3. Jednostka była zmotoryzowana i wyposażona w Panzerabwehrkanone 3,7-cm Pak 36. W pierwszych dniach sierpnia 1939 r. została przeniesiona do Flatow na Pomorzu. Budynki koszarowe zyskały również swoich patronów: te południowe – Ewalda Christiana von Kleista (1715-1759), który poległ wskutek ran poniesionych w bitwie pod Kunowicami, a północne – Hermanna von Wißmana (1853-1905).

Koszary bez uszczerbku przetrwały oblężenie Dammvorstadt od 1 lutego do 18 kwietnia 1945 r., a także bezkrwawe zdobycie tego terenu przez Armię Czerwona rankiem 19 kwietnia.

W latach 1994-1999 rozebrano spora część hali i garaży, zarówno w koszarach A jak i przy ul. Konstytucji 3 Maja. W latach 1995-1996 wzniesiono domy studenckie „Iuventa“ (ul. Piłsudskiego 14) oraz „Gaudium“ (ul. Piłsudskiego 15). W grudniu 1996 r. ruszyła rozbiórka bloku I (niem. Manschaftsblock I), na miejscu którego w latach 1997-1998 wybudowano Dom Studencki „Arcadia“ przy ul. Piłsudskiego 13. W latach 1999-2000 powstał zaś dom studencki „Sapientia“ przy ul. Piłsudskiego 16.

W tzw. Menagengebäude z lat 1884-1885 mieści sie Powiatowy Urzad Pracy (ul. Piłsudskiego 19), a w przyległej kamienicy przy ul. Piłsudskiego 20 z ok. 1928 r. urządzono Starostwo Powiatowe w Słubicach.

W latach 1998-1999 wozownia nr 4 (niem. Wagenhaus Nr. 4) z lat 1884-1885, jak i przyległy budynek łączności (niem. Funkgebäude) z ok. 1905 r zostały w dużej mierze rozebrane i przebudowane na potrzeby przyszłego Urzędu Miejskiego, którego uruchomienie nastąpiło oficjalnie 30 stycznia 2000 r. (obecnie ul. Akademicka 1).

We wrześniu 2003 r. wyburzono dawny Manschaftsblock II, a w jego miejsce w latach 2004-2005 wzniesiono Dom Studencki „Forum“, gdzie na parterze działa klub studencki „Witkacy“. W 2003 r. naprzeciwko dawnej przepompowni (obecnie klub „Portofino“ przy ul. Konstytucji 3 Maja 78) wzniesiono dom doktoranta UAM.

Do dzisiejszych czasów przetrwały więc: Menganegebäude – Powiatowy Urząd Pracy (1884-1885), Manschaftsblock koszar B – Liceum (1884-1885), Exerzierhalle – Miejska Hala Sportowa (ok. 1905), koszary Wißmanna – budynek frontowy Osiedla Świerkowego (1912-1913), kamienica mieszkalna – Starostwo Powiatowe (ok. 1928) i Stabsgebäude – Prokuratura Rejonowa (1936).

Galeria

Zdjęcie 1. Mapa z 1882 r., na której widać jeszcze stare stajnie pułku dragonów. Pomiędzy nimi po prawej strony mapy „Wachsbleiche”, czyli bielnik wosku – najstarsze przedsiębiorstwo przemysłowe Frankfurtu nad Odrą, upamiętnione tablicą nr 1 w ramach ścieżki edukacyjnej po historycznych miejscach Słubic.


Zdjęcie 2. Mapa koszar wojskowych z 1895 r., zlokalizowanych na przestrzeni pomiędzy ul. Wojska Polskiego (Sonnenburger Straße) od zachodu i ul. Konstytucji 3 Maja (An der Wachsbleiche) od wschodu.



Zdjęcie nr 3. Dawna wartownia i brama wjazdowa na południowych obrzeżach koszar (obecnie teren pomiędzy Domem Studenckim „Forum” a Powiatowym Urzędem Pracy). Później w miejscu bramy wzniesiono szlaban.



Zdjęcie nr 4. Budynki frontowe koszar przy ul. Piłsudskiego powstały dwuetapowo. Dwa pierwsze obiekty ukończono w 1884 r., zaś lukę pomiędzy nimi uzupełniono w 1905 r. Na ich miejscu stoją obecnie domy studenckie UAM „Arcadia” i „Forum”.



Zdjęcie nr 5. Plac budowy w okolicach obecnego Domu Studenckiego „Sapientia”. W tle widać istniejące do dzisiaj kamienice przy ul. Piłsudskiego i Wojska Polskiego.



Zdjęcie nr 6. „Exerzierplatz”, czyli plac musztry od strony Schwiebuser Straße (obecnie ul. Piłsudskiego) na archiwalnych planach budowlanych.



Zdjęcie nr 7. Uroczyste przekazanie kluczy do nowych budynków, 20 października 1935 r. Wśród odświętnie ubranych m.in. architekt i kierownik budowy. Pod numerem 4 Martin Albrecht nadburmistrz Frankfurtu nad Odrą w latach 1933-1943. Z tyłu widoczna siedziba sztabu, obecnie siedziba Prokuratury Rejonowej przy ul. Konstytucji 3 Maja 6 w Słubicach.



Zdjęcie nr 8. Bielnik wosku rodziny Harttung, obecnie okolice restauracji Portofino przy ul. Konstytucji 3 Maja.



Zdjęcie nr 9. Kolumna samochodów wojskowych w przedwojennych Słubicach. Skrót „RH” obecny na tablicach rejestracyjnych wskazuje na Reichswehrę.



Zdjęcie nr 10. Nieprzydatne wojsku budynki były sukcesywnie rozbierane lub przynajmniej przebudowywane.



Zdjęcie nr 11. Budowa jednej z hali w latach 30. XX w.



Zdjęcie nr 12. Rozbudowa koszar w latach 30. XX w.